Sleuteltip: airbox en luchtfilter
Iedere verbrandingsmotor heeft een heleboel lucht nodig om zijn werk goed te kunnen doen. En met een heleboel moet je denken in kubieke meters: per liter benzine kan er zomaar 5 kuub lucht worden aangezogen! Airbox en luchtfilter werken daarbij niet alleen samen om die aangezogen lucht te reinigen, maar onder meer ook om het aanzuiggeluid te dempen en te zorgen voor optimale luchtdrukverhoudingen. Maar waar op te letten bij het onderhoud?
Luchtfilter en airbox vormen een doordacht samenwerkingsverband, veranderingen hierin, bijvoorbeeld door een sterk vervuild luchtfilter, lekkages in de aanzuigrubbers of barsten in de airbox kunnen niet alleen een nadelige invloed op de prestaties hebben, maar in het ergste geval zelfs tot motorschades leiden. En dat wil je natuurlijk niet, periodieke controle en/of onderhoud is dus aan te raden.
Wat betreft luchttoevoer en luchtfilters zijn er verschillende constructies mogelijk. Open aanzuigkelken en eenvoudige metalen zeven vind je nog veel bij klassieke en youngtimer motoren, al zie je ze tegenwoordig vanwege de optische en akoestische eigenschappen ook steeds meer in de café racer-scene terug. Technisch gezien een behoorlijk bedenkelijke oplossing. Het gebrek aan een luchtfilter zorgt niet alleen voor extreem veel lawaai, maar is bovendien schadelijk voor het blok. Een moderne, hoog vermogende verbrandingsmotor verbruikt onder vollast tot honderd liter lucht, per seconde welteverstaan! Een goed werkend filter is uit dit oogpunt natuurlijk onontbeerlijk, omdat er anders van alles in de verbrandingskamer(s) kan komen, wat minimaal tot verhoogde slijtage leidt. Beter zijn in dat kader de kleine kelkachtige filters die direct op de carburateur geschroefd worden.
Naast het filter zelf speelt ook de airbox (of luchtfilterhuis) een belangrijke rol. Beide zijn door de fabrikant zo subtiel op elkaar afgestemd, dat ze niet alleen een belangrijke bijdrage leveren aan de steeds strenger worden wettelijke eisen met betrekking tot geluidsontwikkeling en emissie-eisen, maar ook aan het beste compromis tussen vermogensontplooiing en gasaanname. Om het vermogen bij sportmotoren een extra impuls te geven, maken fabrikanten daarbij vaak gebruik van de aerodynamische eigenschappen door middel van stuwdruk (vooral bekend onder de naam Ram-Air). Bij dergelijke machines zit de luchtinlaat aan de voorzijde. Hier is de luchtdruk het hoogst en wordt de rijwind bij hoge(re) snelheden gebruikt om extra veel lucht richting motorblok te forceren. Bovendien – en dat voordeel is niet te onderschatten – krijgt de motor zo altijd koele, frisse lucht binnen en geen lucht die ergens onder de tank of het zadel wordt weggezogen en al kan zijn opgewarmd door de radiateur.
Een fijngevoelig samenspel kortom, veranderingen aan dit complexe systeem zonder daarbij iets aan de afstelling van de motor te veranderen, resulteren doorgaans dan ook in een verslechterde motorkarakteristiek. Ook een in de loop der tijd toenemende vervuiling van het luchtfilter kan het uitgebalanceerde systeem verstoren; te weinig aangezogen lucht heeft immers een te rijk mengsel tot gevolg, met een verslechterde verbranding en minder vermogen als direct gevolg.
Merk je als rijder dat de gasaanname verslechtert, terwijl gelijktijdig ook het verbruik toeneemt, dan wordt het de hoogste tijd voor een nieuw luchtfilter. Omdat een dergelijke verandering er langzaam insluipt, waarschijnlijk merk je het pas wanneer het echt extreem wordt, is een regelmatige controle (minimaal één keer per jaar) aan te raden.
Goed nieuws voor mensen met twee linkerhanden, het vervangen van het luchtfilter is één van de meest makkelijke onderhoudsklusjes die er is, die vrijwel iedereen probleemloos zelf kan doen. Bevindt de airbox zich aan de zijkant, dan is het luchtfilter zeer makkelijk bereikbaar. Moeilijker wordt het, wanneer de airbox zich onder de tank bevindt. Enigszins afhankelijk van de constructie is de demontage over het algemeen redelijk te doen, waarbij het aan te raden is om de tank vooraf zoveel mogelijk leeg te rijden of te zuigen met een (elektrisch) pompje. Wanneer de tank eraf is, kun je na het verwijderen van luchtfilterhuisdeksel eenvoudig het luchtfilter uitnemen. Open en bloot liggende inlaatkanalen moet je daarbij even met een doek afdekken, zodat er niets in kan vallen!
Bij motorfietsen worden in het algemeen bij wegmotoren een droog filter gebruikt en bij offroad-motoren een nat filter gebruikt. Een droog luchtfilter is gemaakt van papier, dat doorgaans kunstig gevouwen (voor zovele mogelijk oppervlak) op een kunststof drager is gelijmd. Afhankelijk van de omgeving gaat zo’n filter tussen de 10.000 à 20.000 kilometer mee. Onder extreme omstandigheden (bijvoorbeeld op stoffige pistes) kan de levensduur echter slechts een fractie hiervan bedragen. Is een luchtfilter vervuild, dan moet ‘ie worden vervangen. Enkel als noodoplossing kun je een papierfilter uitkloppen of van binnen naar buiten schoonblazen met een compressor. De fijne poriën blijven echter verstopt, vervangen is dus onvermijdelijk. Mocht het papieren filter nog wel schoon zijn, maar vervuild zijn met olie, ook dan is een nieuwe filter noodzakelijk.
Een origineel nieuw luchtfilter kun je bij de dealer kopen, maar er zijn ook talloze after-market imitatiefilters te koop. De filterende werking daarvan is doorgaans ook in orde, maar let wel goed op een juiste pasvorm, want daar kan het bij de goedkopere imitatiefilters wel eens aan schorten.
Voor de montage van het filter daarom altijd controleren of pasvorm en afdichting volledig overeenkomen met het origineel. Er mag immers geen lucht langs de afdichting van het filter stromen. Let ook op een eventuele voorgeschreven inbouwrichting. Wanneer je de afdichtende kant van het filter vooraf licht insmeert met een likje vet, weet je zeker dat de afdichting 100% is en er geen lucht langs kan. Oude luchtfilters kunnen sporen van olie bevatten, deze daarom niet bij het gewone afval gooien, maar afvoeren via de milieustraat van je gemeente.
Zijn luchtfilter en airbox regelmatig met olie vervuild, dan is dat meestal het gevolg van oliedampen die bij een heet blok ontstaan en die via de carterontluchting naar de airbox worden geleid. Deze olienevel wordt daar weer door de motor aangezogen en uiteindelijk verbrand. Als de motor tip-top in orde is, levert dit geen problemen op, maar bij versleten zuigerveren of zuigers kan de carterdruk te hoog worden en wordt er meer olie naar de filterkast geblazen. Ook een te hoog oliepeil is vaak de oorzaak van veel olie in de airbox.
Een nat luchjtfilter is voorzien van een uitwasbare schuimstof. Deze is dus vrij makkelijk te reinigen en hoeft daarom niet elke keer vervangen te worden. Om ze te reinigen haal je normaliter eerst het schuimfilter zelf van de houder af. Vervolgens was je deze in een bakje met speciaal reinigingsmiddel. Een soort koud-ontvetter die het schuim niet aantast. Na goed wassen en naspoelen knijp je het natte filter voorzichtig droog en laat hem rustig een dagje drogen. Omdat de reinigingsvloeistof agressief voor de huid kan zijn is het verstandig rubber handschoenen te dragen. De vloeistof zelf kun je vaak meerdere keren gebruiken om filters in te wassen; daarna voer je ook dit af via de milieustraat.
Vervolgens behandel je het schone en gedroogde filter met een speciale luchtfilterolie, die mooi gelijkmatig over het filter verdeeld en in gemasseerd moet worden en blijft kleven in het filter. Gebruik hiervoor geen reguliere motorolie, die zal langzaam maar zeker uitzakken. Het filter dus goed doordringen met olie en de overtollige olie voorzichtig uitknijpen. Teveel olie beperkt namelijk de luchtdoorstroming. Te weinig olie zorgt ervoor dat niet alle vuil nblijft hangen in het filter. Het natte filter doet namelijk zijn werk zo lang de filterolie het vuil aan zich kan binden. Ook als je motor lang stil heeft gestaan is het dus raadzaam een nat filter eerst even te wassen en opnieuw in te vetten.
Bij het terugplaatsen van het luchtfilter altijd op de juiste richting en een goede afdichting letten. Indien het schuimfilter gescheurd of uitgelubberd is, deze direct vervangen. Ook hiervoor zijn veel aftermarket alternatieven, zoals de wereldberoemde en van Nederlandse bodem afkomstige Twin Air filters.
Veel motoren zijn ook uitgerust met een separate stationair luchtregeling met aparte slangen en aanzuigkanalen, die bij stationaire toerentallen en deceleratie het mengsel aanpast om schone uitlaatgassen te garanderen. In dat geval is er (bijv. bij diverse Honda V-twins) naast het hoofdluchtfilter nog een tweede luchtfilter aanwezig, dat je uit onderhoudsoogpunt niet moet vergeten. Bij een Honda NTV zit deze verstopt onder de airbox, die daarom voor onderhoud eveneens gedemonteerd moet worden.
Als alternatief voor de standaard luchtfilters zijn er ook nog de zogenaamde K&N filter. Deze merknaam is al bijna een soortnaam geworden voor luchtfilters met zeer fijn metalen gaas en katoen-weefsel. Deze hebben een bijna onbegrensde levensduur. Voor het reinigen blaas je eerst met een compressor het grove vuil eraf, vervolgens behandel je deze filters met een speciaal reinigingsmiddel. Na het drogen behandel je het, net als bij een nat filter, weer met een speciale luchtfilterolie. De investering in een dergelijk duurzaam filter is vooral interessant wanneer het originele luchtfilter relatief prijzig is.
Omdat zo’n filter, net als race- en sportluchtfilters, die vaak zonder airbox direct op de carburateurs worden gemonteerd, de luchtdoorlaat flink verhoogd, moet de afstelling van de carburateurs worden gecontroleerd en eventueel worden aangepast. Omdat er meer lucht door kan, zal er ook meer benzine moeten worden bijgemengd, bijvoorbeeld door grotere sproeiers of een andere mapping. Anders kunnen de gehoopte verbeterde prestaties juist in het tegenovergestelde resulteren. Bovendien kunnen ook de verbrandingstemperaturen sterk stijgen wat een extra belasting van de aandrijving betekent. Zeker bij motoren met een wat magere sproeierbezetting kan de oververhitting dan zelfs op een kapitale motorschade uitlopen! Voor je een dergelijk luchtfilter aanschaft, doe je er dus goed aan om even kort te onderzoeken of, en zo ja welk filter voor jouw motor het meest geschikt is, en of er extra maatregelen nodig zijn.
Bij het vervangen worden niet alleen luchtfilter zelf, maar ook de airbox en bijbehorende slangen gecontroleerd. Aan de binnenzijde van het luchtfilterhuis, die je met een licht in olie gedrenkte doek reinigt, mag zich stof, noch olie of vocht bevinden. Uiteraard mogen er geen scheuren in de airbox zitten en eventuele pakkingen moet goed op hun plaats zitten.
Minstens zo belangrijk is de controle van alle slangen en aanzuigkanalen, die mogen niet beschadigd en/of poreus zijn. Bovendien controleer je iedere slangklem afzonderlijk, met name die tussen de cilinderkop en carburateur of gasklephuis. Zijn deze rubbers nog netjes en niet gescheurd of poreus? En zitten de slangklemmen nog goed en zijn ze goed vastgedraaid? Let op: draai de klemmen ook weer niet te vast, want juist daarvan kunnen de rubbers stuk gaan en er valse lucht aangezogen worden door de scheuren. Daardoor wordt het mengsel te arm waardoor de motor niet optimaal draait en ook stationair niet mooi wil lopen. Bij grotere onderhoudswerkzaamheden met betrekking tot het blok (bijvoorbeeld controleren van de klepspeling of demontage van de carburateurs) is het vaak ook noodzakelijk dat de airbox wordt verwijderd. Let er bij de opbouw dan goed op dat de aanzuigbuizen weer goed op de carburateurs of gasklephuizen zit geschoven.
