Reizen Peenem

Ons strategische doel ligt achthonderd kilometer in het oosten. In formatie toeren we met drie motoren naar het Duitse Peenemünde op het schiereiland Usedom. Daar ontwikkelden de nazi’s onder andere de afschrikwekkende V2-raket die het luchtruim supersonisch doorkliefde. Ondanks dit ver vooruitstrevende militaire vernuft capituleerde het Derde Rijk en verdeelden de Amerikanen en Russen de buit. De Sovjets eigenden zich Oost-Duitsland toe en daarmee ook Peenemünde. Maar wat liet de Russische krijsbeer intact van de roemruchte bakermat te Peenemünde? We trekken er drie dagen op uit om te kijken wat er nog van de discutabele erfenis over is.Op de Triumph Thunderbird, de Yamaha V-Max en de Harley-Davidson Streetglide grommen we bij Nieuweschans met z’n vijven over de grens richting het oosten. Aankomst rond de schemer heeft onze prioriteit. De rechterpols wordt daarom frequent geknikt om de lange monotone Autobahn te veroveren. Desondanks komen we in de file terecht vanwege de vele Baustelles waar het noordelijke wegennet aan onderhevig is. Na Lüdeck kunnen we pas echt gas geven en genieten van ons eigen wonderwapen, de V-Max. De acceleratie voelt bijna elektrisch en vriendinlief achterop klemt zich bij dit geweld als een koalabeertje vast, terwijl de motor kaarsrecht over het asfalt sprint. Bij de volgende tankbeurt krijg ik het er flink van langs van de getergde koala, een uitgedroogde contactlens vastgeplakt tegen de binnenkant van haar zonnebril blijkt de aanleiding. Een nogal onfortuinlijk gevolg van de combi chopperhelm en 217 km/uur. Nah ja, ruilen dan maar, ik houd me wel even koest op de Thunderbird, die zich in vergelijking als een echte gentleman manifesteert. Het rijden voelt vertrouwt en solide, en bijkomend voordeel, niemand wordt…lens…gereden. We passeren ’s middags de oude wachttorens, die als sinistere relikwieën waken langs de voormalige oost-west grens. We rijden nu in het deel dat gedurende meer dan de helft van de vorige eeuw door turbulente reuring de mondiale aandacht op zich wist te richten. De Streetglide vibreert prettig gedempt in de handen. De machine lijkt bijna letterlijk over de snelweg te glijden en is een waar genot om te berijden. Een fijn trio wel om te zien, zo blijkt ook tijdens de tankstops waar de formatie telken veel bekijks trekt. De zitvlakken van de bemanning zijn eigenlijk de enigen die tegen de kilometervretende missie protesteren. Pas ver na zonsondergang arriveren we uiteindelijk op Usedom, waar we meteen de motoren stationeren en neerploffen op de zeer comfortabele hotelbritsen.Na een gründlich ontbijt in Trassenheide gaat het de volgende ochtend richting het nabijgelegen Peenemünde. De rit naar het noordelijk deel van het vlakke schiereiland voert ons door de bossen. Naarmate we ons reisdoel naderen beginnen de verschillen in cultivatie op te vallen. Opvallend zijn de beperkte aanwijzingen naar de raketfabrieken, hetgeen ons enigszins verbaast. Onderweg passeren we nogal triest aandoende, lege woonblokken met ingegooide ramen, daarentegen laat de zon zich gelukkig wel van z’n vrolijkste kant zien. Ineens, direct voorbij een speelgoedmuseum, rijden we het terrein op van een desolate haven. En direct worden we ons bewust van het historisch belang van dit gebied. We gaan verder op verkenning uit en treffen Sovjet onderzeeër U461 aan die nu als museum dienst doet. Hamer en sikkel wapperen nog altijd trots op de toren van de boot in ruste. Uiteraard zijn we geïnteresseerd om de boel van binnen te bekijken. Terwijl de kaartjes aan het loket worden gekocht, komt er een jammerend kind uit de onderzeeër. Zijn er soms nog steeds wodka lurkende zeelieden aan boord? We dalen via de trap af naar de stalen aorta van de onderzeeër. De grijsgele chaos van kabels, meters, kleppen en deksels overvalt iedere bezoeker. Benauwend is de extreem beperkte ruimte aan boord eveneens. Een verschrikking om er te moeten leven en werken. De Sovjet marine heeft destijds waarschijnlijk hun kadetten geselecteerd puur op basis van grootte. Het kan niet anders. De kameraadschappelijke sfeer aan boord wordt prachtig geïllustreerd door Russische zeemanslieden, of poppen daarvan althans. De varende sluipmoordenaar werd begin jaren zestig gebouwd en deed nog dienst tot eind jaren tachtig in de Baltische vloot. Naast z’n torpedo’s vervoerde de U461 ook vier ballistische raketten, fijn idee voor de bemanning om daar lekker dicht bovenop te zitten. Na het bezoek aan de U461 bezoeken we nog snel even het souvenirwinkeltje op de kade met z’n vrolijke eigenaar. Dan starten we de motorformatie weer en rijden stapvoets verder. Slechts anderhalve kilometer stuiten we op de eerst en bovenal indrukwekkende V2 raket, met z’n herkenbare zwart-witte vlakken strak richting hemel gericht. Dit is het oude fabrieksterrein waar we naar zochten. We zijn er!Het is prachtig weer als we via de entreebunker op het binnenterrein uitkomen. De tentoongestelde overblijfselen van het complex zijn ruim van opzet. De roestige spoorlijnen met een treinstel zijn er nog, buiten gebruik dat wel. Met ingetogen enthousiasme realiseren we ons op bijzonder gebied te staan. Een acht meter lange V1 staat in open veld op z’n sokkel als een één op één schaalmodel tentoongesteld. Z’n destructievere grote broer staat iets verderop en torent dreigend veertien meter hoog boven het aardoppervlak. Al voor de oorlog begonnen de Duitsers met het ontwikkelen van rakettechnologie. Met als resultaat dat de eerste V1 (Vergeltungswaffe 1) hier in 1942 onder voornamelijk dwangarbeid van de band rolde. De onbemande vliegende bom had een beperkt bereik van driehonderd kilometer en werd daarom in 1944 en 1945 voornamelijk vanuit Frankrijk en Nederland gelanceerd. Het al langer geteisterde Londen en de bevrijde havenstad Antwerpen waren met name het doel. Het uit de lucht schieten van het onbemande straalvliegtuig bracht voor de geallieerde piloten bovendien een groot risico met zich mee. In de kop zat namelijk 850 kilo explosief materiaal, dat hen bij ontploffing maar zo zelf fataal kon worden. De piloten bedachten hiervoor al snel een trucje, met hun vleugeltip brachten ze de V1 simpelweg uit koers. Als reactie daarop plaatsen de Duitsers explosieven op de vleugels van de V1 die bij aanraking direct tot ontploffing kwamen. Iets meer dan de helft van de V1’s trof uiteindelijk vernietigend z’n doel, maar het beoogde resultaat, het demoraliseren van de vijandelijke burgers, werd nooit bereikt. Omdat de V1 in de lucht erg kwetsbaar was vanwege z’n snelheid en vlieghoogte, werd de V2 ontwikkeld, in Peenemünde inderdaad. Deze grotere raket maakte in oktober 1942 z’n eerste testvlucht. Dit vergeldingswapen bereikte buiten de dampkring een hoogte van circa 90 kilometer en sloeg maximaal 350 kilometer verderop met drie keer de snelheid van het geluid in op de nietsvermoedende vijand. De kop van de V2 bevatte 750 kilo van de complexe springstof amatol en was krachtig genoeg om een compleet huizenblok weg te vagen. Van spionnen kregen de geallieerden door dat Peenemünde een testcentrum was, waarna de Britse RAF in actie kwam met niet minder dan 596 vliegtuigen en in augustus 1943 onder volle maan het complex hard en doeltreffend bombardeerde. Peenemünde was hiermee als productiecentrum uitgespeeld. Toch stagneerde de bouw van de V-wapens geenszins, want de massaproductie verplaatste zich kort na de bombardementen naar het midden van Duitsland. De bouw van enorme fabrieksfaciliteiten en de productie van V2’s werd hervat in oude anhydrietmijnen in het Kohnsteinmassief. Een proces waarbij zo’n twintigduizend dwangarbeiders op mensonterende wijze het leven lieten. De ontwikkelingsafdeling en het testcentrum verplaatste zich overigens naar Polen. In Peenemünde bleef eigenlijk alleen het nabij gelegen vliegveld dienst doen als testplek van de Luftwaffe voor nog meer wonderwapens, de allereerste straaljagers om precies te zijn. Naar schatting werden er tijdens WO II in totaal tussen de drie- en de vierduizend V2’s gelanceerd, waarvan een voornaam deel op Antwerpen terecht kwam. Ook Parijs en zeker Londen hebben letterlijk de impact van deze wapens ondervonden. Saillant detail is dat er ook veel V2’s vanaf mobiele installaties in Den Haag werden gelanceerd. De Duitsers gaven de voorkeur aan deze mobiele installaties op vrachtwagens, omdat de grote vaste lanceerplekken altijd gebombardeerd werden. Hoe destructief ze ook waren, uiteindelijk brachten de V’s het Derde Rijk niet het voordeel waarop men had gehoopt, ondanks dat de geallieerden er nooit een antwoord op hadden. In mei 1945 gaf de Duitse raketdeskundige Wernher von Braun zich over aan de Amerikanen en droeg zijn unieke kennis de volgende jaren over voor de opbouw van de Amerikaanse raket- en ruimtevaarttechnologie. De Sovjets plunderen hun bezette deel van Duitsland als rechtvaardiging en vergelding van het Russische oorlogsleed. In opdracht van Moskou werd daarom een leeuwendeel van de raket knowhow gretig in beslag genomen. De kanonnen zwegen nog maar amper of een nieuwe, buitenproportionele wapenwedloop tussen de twee grootste overwinnaars was alweer een feit.Een enorm bakstenen solidair gebouw in U-vorm reikt tientallen meters in de lucht als tanende erfenis van een berucht verleden. Onze motorjacks hebben we over de zwetende schouders hangen als we over het terrein lopen. De temperatuur is zeer aangenaam en staat in kil contrast met wat zich hier heeft afgespeeld. Grote transportbanden op stalen dragers torenen zwijgend boven onze hoofden. Een oude roestige hijskraan steekt nietig af. In de fabrieksmoloch is een tentoonstelling over de militaire en technische geschiedenis van het hele gebied. Bezoekers absorberen zwijgend maar geïnteresseerd de memorabilia die uitgestald staan. De geschiedkundige informatie is voldoende maar oogt buitengewoon steriel, bijna armoedig. De diverse plattegronden, foto’s en krassige filmpjes uit een propagandatijdperk geven een bijna klinische weergave van de geschiedenis. Oude krachtbronnen en roestige rekwisieten worden tentoongesteld. Bijna de gehele demontabele inventaris is na 1945 waarschijnlijk verloren gegaan in een ambitieus vierjarenplan. Ondanks de informatie wanen we ons op een uitgestorven, bijna doodse, uithoek. Het conflict tussen bewondering voor groot technisch vernuft en een morele erfenis weegt hier loodzwaar. Daarom wordt binnen de hekken van het fabrieksterrein alleen de rakettechnologie geaccentueerd. In het hoofdgebouw vergapen we ons aan foto’s en soms ruw verwrongen objecten. Schaalmodellen en maquettes geven een goede impressie van hoe het terrein er in bedrijf heeft uitgezien. Technische kennis leert ons dat er tijdens de oorlog ook een V3, de ‘Wasserfall’, is geproduceerd. Deze radiografisch bestuurbare raket zou als succesvolle onderschepping tegen de vliegende forten van de geallieerden dienen, maar is nooit verder gekomen dan het testprogramma. Een ander bijna luguber feit is dat de productie van de raketten uiteindelijk meer doden heeft gekost dan ze zelf bij de vijand hebben gemaakt.Vlakbij het hoofdgebouw ligt een oorlogsschip van de Russische marine, dat we uiteraard belangstellend enteren. Vanaf het dek overzien we de haven en het aanliggende fabrieksterrein. De contrasten binnen dit kleine gebied blijven ons verbazen. Van frisse bungalowhuisjes in aanbouw tot prijkende vergeldingswapens. Van zeewaardig wapentuig tot speelgoedmuseum. Van blinkend motorchroom tot roestige fabrieksraderen. De militaire bedrijvigheid en het daarbij behorende rumoer zijn volledig verstomd. Er heerst nu een oorverdovende stilte. We stappen op en koersen richting het nabij gelegen vliegveld. De remmen worden ingeknepen als we op een gepensioneerde Oost-Duitse Mig straaljager stuiten. Tijd voor een groepsfoto en wat baldadig gedrag rondom het indrukwekkende toestel, dat vijfentwintig jaar geleden in het luchtruim van West Europa tot menig hartverzakking zou hebben gezorgd. Wie dieper in de buidel wil tasten kan met een andere straaljager mee voor een spectaculaire rondvlucht rond dit schiereiland Usedom. Onze magen bevelen ons door te rijden en we houden knorrend halt aan de kust bij Seebad Koserow. Er is redelijk wat volk op de been vanwege het mooie weer en er heerst een zeer relaxte sfeer. Een aangename zeebries stemt iedere aanwezige zonneaanbidder mild. Fischbrötchen met gerookte makreel en zoute haring worden verorberd aan de volle tafels met grote pullen schuimend goudgeel vocht. Het is hier aangenaam vertoeven. De rustieke branding, het witte strand, de hoge zo typische strandstoelen van riet, de houten pier en de dichte boslijn pal aan het strand maken van het tafereel een tijdloze ansichtkaart. Genot en rust gaan hier hand in hand. Voor de Tweede Wereldoorlog kwam ook de gegoede burgerij uit Berlijn en omstreken hier hun strandvakantie vieren, waarmee de kustplaatsjes van Usedom zich een energieke positie verschaften. Inmiddels wordt er veel geïnvesteerd in het gebied en dat is te zien aan de vele recreatie- en logeermogelijkheden. De blije tijden van weleer vieren hun renaissance, hetzij met gepaste terughoudendheid. Diverse pastelachtige kleuren van vele huizen en accommodaties zijn ogenschijnlijk aangebracht door dezelfde schilder als destijds. De kleurmengeling creëert in combinatie met de functionele no-nonsense architectuur een vaste eenheid in het gerenoveerde straatbeeld. Opvallend genoeg is het overal brandschoon. Een paar uur later rijden we richting Œwinoujœcie, net over de Poolse grens. Het beeld van tientallen venters pal langs de weg die hun al dan niet eetbare producten uitstallen, verraadt dat we de grensovergang naderen. Bij de grens is het weer tijd voor wat kiekjes. Daarna rollen we het Poolse Œwinoujœcie, of Swinemünde, binnen. Langs de route staan tig kramen met gedestilleerde raketvloeistof, souvenirs, houtsnijwerk, kleine wapens en lekkernijen. Met als klap op de vuurpijl stapels sloffen sigaretten van de bekende merken. De aanblik hiervan veroorzaakt minstens spontane astma- of acute afkickverschijnselen. Onze edele knikkers stuiteren daarbij op de zadels heen en weer door de zwarte kinderkopjes waarover we langzaam cruisen. Menig sloffend paard trekt een plezierkoetsje voort. Onze eigen rossen worden door vele passanten langdurig nagestaard. Deze stad oogt modern met z’n dito gekleurde panden van meerdere etages en het luxe wagenpark. We absorberen de stad kort en keren snel weer terug naar het westen voor de laatste foto’s bij avondlicht. We genieten later aan tafel, rozig van de zon en vol van de rit, van de stevige locale kost. De volgende ochtend vroeg wordt de formatie opgestart. Net als onze geliefde honderdveertigponders die achterop meetoeren, voelen we de nek- en bilspieren protesteren. Na twee dagen lang kilometers knagen dienen deze onderdelen eens goed gemasseerd te worden in de thuishangar. Wederom hebben we 800 kilometer voor de kiezen. Met de vingertip van de winterhandschoen trek ik een streep door het vorstlaagje op m’n zadel. Als we net onderweg zijn wordt het ijzige mistgordijn moeizaam gekraakt door een volhardend zonnetje boven de kim. Het voormalige Oost-Duitsland zal de komende jaren verder opwarmen.________________________________________[INFOKASTEN]Peenemunde op het schiereiland Usedom / DuitslandLigging: Noordoost DuitslandBuurlanden: Noordwest PolenHoofdstad: BerlijnAfstand vanaf Utrecht: 752 kmInwoners: 336Hoogste punt: 60 meter Toeristische trekpleister: de voormalige V-1 en V-2 testcentra/fabrieken uit de Tweede Wereldoorlog, de Russische duikboot U461 uit de Koude Oorlog, ondergrondse bunkers, rondvlucht met een straaljager, het speelgoedmuseum en de lange witte tijdloze stranden. Taal: DuitsValuta: euroTijdsverschil: geenWetenswaardigheden: het schiereiland Usedom werd voor de oorlog al gezien als de mondaine badkuip voor Berlijn en herwint deze deze status inmiddels met forse schreden. In de Tweede Wereldoorlog ontwikkelden en testen de nazi’s op het meest westelijk deel van het eiland hun ‘Vergeltungswaffe’. Onder het regime van de nationaal socialisten verkozen op het nabijgelegen vliegveld de allereerste straaljagers het luchtruim. Na de oorlog en tot en met de ineenstorting van het Oostblok lag een deel van Sovjet-Baltische vloot er voor anker.Klimaat: ZeeklimaatGeografie: Usedom wordt in het westen door de Peenestrom, in het oosten door de rivier Œwina en in het noorden door de Oostzee (Pommerse Bocht) begrensd. Noordwestelijk van Usedom ligt het eiland Rügen, oostelijk het eiland Wolin. Usedom is een door heuvels, bossen en binnenmeren gekenmerkt eiland. De naar het vaste land gerichte kant wordt door het Achterwasser sterk verdeeld. Het Duitse deel behoort tot het district (Landkreis) Ostvorpommern in de deelstaat Mecklenburg-Vor-Pommern. Het Poolse deel behoort tot het woiwodschap West-Pommeren. Beste tijd: zomermaanden. Met gemiddeld 1917 uren zon per jaar is Usedom de zonrijkste regio van Duitsland.Contact: www.germany.travel.com